Ky fshat ka një histori të paktën 585 vjeçare dhe mendohet të jetë themeluar në vitin 1431. Drashovica ka kontribut të spikatur për trashëgiminë kulturore, folklorin, identitetin etno-kulturor dhe polifoninë labe.
Fshati i Drashovicës, që mban edhe titullin “Nderi i Kombit”, nuk është i njohur vetëm për luftërat, por edhe për kulturën, gjuhën, zakonet, minierat e strallit, manastirin, kishën, ndërtimet e tipit ‘kullë’ dhe të tjera veçori që nuk i gjen shpesh në fshatra të tjerë.
Drashovica është një ndër tre urat-kufi të Labërisë. Të gjithë e njohin si ura e Drashovicës, si një urë që lidh dy brigje, ashtu si të gjitha urat e tjera. Por në fakt, nuk është një urë si të gjithë të tjerat, por një urë- kufi. Është kufiri i Labërisë, i asaj Labërie që çuditërisht shtrihet brenda tre urave, urës së Drashovicës, urës së Kalasë dhe urës së Vjosës.
Bukurinë fshatit ia shton edhe monumenti i Drashovicës, i ngritur në rrugën e lumit të Vlorës, pra në udhën automobilistike Vlorë-Kurvelesh. Ai gjendet i pozicionuar rreth 30 m nga ura e famshme e Drashovicës.
Ura e Drashovicës përmendet në të dy luftërat që zhvilluan lebërit kundër pushtuesve në verën e vitit 1920 dhe në dimrin e vitit 1943. Kjo vepër monumentale e krijuar nga skulptorët shqiptarë përkujton këto dy luftëra dhe u ndërtua e gjitha në bronx, ndërsa sheshi i saj dhe harku që lidh të dy faqet e historisë në një të vetme është ndërtuar me strukturë betoni. Ndërsa në të dy anët e kësaj strukture gjenden figura në basoreliev që tregojnë luftën për secilën kohë.
Qeveria Shqiptare përmes projektit 100 fshatrat turistikë, do ti kthejë lavdinë e dikurshme fshatit me pamje e bukuri magjepsëse, përmes zhvillimit të agroturizmit.
Falë kullotave të shumta, tokave pjellore e ujit të bollshëm banorët e këtij fshati ndër shekuj i kanë siguruar të ardhurat për të jetuar me blegtori, bujqësi e peshkim.
Duke u renditur në listën e 100 fshatrave me prioritet ekonomik dhe turistik, Drashovica pret të mbledhë rreth vetes vizitorë të shumtë siç mblidheshin çdo 13 shtator, para viteve ’90, për të kujtuar luftën e Drashovicës.
Historia e lashtë e Drashovicës
Më parë fshati ndodhej lart në kodër, ku ende edhe sot gjenden disa gërmadha, njëra prej të cilave është shpallur edhe shtëpi muze, ndërkohë që fshati i përket periudhës së Mesjetës dhe është me vlera të larta arkitekturore.
Ndër monumentet më të rëndësishme të Drashovicës janë, pikërisht rrënojat e fshatit të vjetër. Me ullinjve shekullorë ndodhen rrënojat e fshatit të vjetër të Drashovicës.
Të gjitha shtëpitë këtu kanë qenë të vendosura shkallë shkallë, në formën e një amfiteatri.
Banesat e larta me 2, 3 e katër kate, të gjitha të punuara me gurë të bardhë të Kallafetit, kanë qenë të vendosura në qendër të fshatit. Një ndër banesat që spikat për vlerat e saj janë sarajet e Arshi Halil Xhindit, ish kryetar i bashkisë së Vlorës më 1928 dhe deputet në parlamentit shqiptar në periudhën e mbretërisë.
Banesa ka qenë katërkatëshe e tipit ‘kullë’, në rrënojat e banesës ruhen ende muret në të gjithë lartësinë e tyre. Dritaret janë të zbukuruara në pjesën e sipërme me qemerë false e dekorim me tulla të kuqe.
Mbi këto saraje ndodhen rrënojat e xhamisë së fshatit, ndërtesa ka pasur formë kuadrate e me përmasa mesatare. Minarja e vendosur në perëndim të xhamisë ka qenë e tipit hollake me shkallë nga brenda. Banesa më e madhe, e zhvilluar horizontalisht, rrënojat e së cilës ruhen ende edhe sot në gjysmë lartësie, janë pashotat e Hamdi Mitës, hoxhës së fshatit.
Në fshatin e vjetër vetëm një banesë gëzon statusin monument kulture. Është banesa trekatëshe e tipit ‘kullë,’ e ndërtuar në fillim të shekullit XIX. Në të gjithë ndërtesën janë të shpërndara në mënyrë harmonike dritare e frëngjitë e shumta.
Drashovica është e pasur edhe në nëntokën e saj. Gjetjet arkeologjike janë interesante dhe dëshmi e lashtësisë së fshatit, por edhe e kulturës që ka ekzistuar në këto anë.
Luftërat me rëndësi historike të Drashovicës
Në Drashovicë janë zhvilluar dy luftëra me rëndësi ne historinë kombëtare, më 1920, Lufta e Vlorës që përfundoi me çlirimin e Vlorës nga italianët dhe më 1943, Epopeja e Drashovicës, luftë frontale popullore kundër nazistëve gjermanë. Dhe nuk kanë ndodhur rastësisht këtu. Luftërat e mëdha ndodhin gjithmonë në kufi dhe për kufijtë. Pushtuesit kanë dashur ta kalojnë gjithnjë urën – kufi, të hynin në Labëri, ta pushtonin atë, të zotëronin majat e larta të saj.
Me rëndësi historike ka qenë edhe Kuvendi ndërkrahinor i Drashovicës, korrik 1911, ku rreth 3000 labë, u përgatitën me armë për të siguruar pavarësinë e Shqipërisë, që u kurorëzua më 28 Nëntor 1912, në Vlorë. Por, Drashovica nuk është vetëm e luftës, ajo është edhe e penës.
Mulla Xhafer Drashovica është përfaqësuesi më i ndritur i këtij fshati, njeriu që u mësoi shqipen fëmijëve të Ismail Bej Vlorës, në kohën kur jetonte në shtëpinë e patriotit të madh vlonjat. Emri i tij i vërtetë është Xhafer Kafil Xhenxhe dhe ka lindur në Drashovicë rreth vitit 1848.
Më datën 14 shtator të vitit 2016, në 73-vjetorin e Luftës së Shtatorit 1943 fshati Drashovicë u nderua nga Presidenti Bujar Nishani me dekoratën “Nderi i Kombit” me motivacionin “Për kontributin e shquar në luftërat për çlirim kombëtar, që kulmojnë me Shpalljen e Pavarësisë, në Luftën e Vlorës (1920), si dhe betejën heroike të vitit 1943 kundër pushtuesve nazifashistë”. /atsh
