Mihal Gjergji
Ndalova në supin e Llogorasë, të çlodhem pak dhe të dëgjoj zërat e dheut tim; rënkimin e maleve dhe fëshfërimën e pyjeve, të cilët flasin gjuhën e përjetshme të blerimit. Kam qëndruar pikërisht atje ku u përballën Çezari me Pompeun. Ndërsa poshtë, në këmbët e Dukatit dhe në fund të luginës, Oriku mijëvjeçar pastron plagët me ujin e detit. Ky port, aq shumë i lakmuar, në thellësi të tij mban anijet e mbytura, tamam si skelete fantazmash. Por jo vetëm ato, edhe kokalla sundimtarësh e gjeneralësh kokëprerë.
Kështu përfundojnë të gjithë pushtuesit, të huaj dhe vendas. Këtu janë përplasur romakët, anzhuinët, venecianët, turqit, austriakët, rusët dhe italianët. Doemos edhe të tjerë në humbëtirën e kohërave.
Llogoraja. Logu i burrave apo llogorja e qëndresës, por edhe i ligjërimit lab.
Veshi juaj s’mund të dëgjojë ulërimën drithëruese që ngjitet nga brigjet e detit për të mbërritur në lartësi të majëmaleve. Cilin trim vajtojnë, cila ngjarje tronditëse, cila gjëmë ka lënduar zemrat e nënave? Brenda asaj dhimbjeje janë fjalët e perëndishme të shamizezave tona…
Vlora jonë, e lakmuar përjetësisht nga barbarët, të cilët kanë pasuar njeri-tjetrin. E në këtë ngjitje drejt lartësisë, shoqëruesja ime është isoja e një kënge që rrëfen historinë: “Pashai mori fermanë/ për Vlorë e Pashalimanë”.
Kush është ky gjeneral fatkeq që guxoi të sundonte qytetin e trazuar bregdetar? Si besoi se mund ta bënte një gjë të tillë? Mandej u memorizua si qenie anonime: “varri i pashait”- vetëm kaq. Mes dy gurëve që përcaktojnë madhësinë e trupit (apo të qefinit) ulërin era e brigjeve tona, që ai të mos gjej prehje kurrë. Unë ndjej edhe thirrjet kërcënuese të luftëtarëve shqiptarë drejtuar këtij pashai pushtues: “Kthei mor kthei, për n’Anadoll/ me hordhi e me taborë”.
Është edhe vringëllima e shpatave të kurveleshasve që ngrejnë furtunë.
Kurveleshi dhe Labëria janë si zemra me trupin. Asnjëra s’bën dot pa tjetrën. Por ne kemi edhe natyrën që na vjen në ndihmë. Kemi male të stërrallta, prandaj kalorësit e taborëve, në ikjet e tyre të lemerisura janë djegur edhe nga zjarri i shtigjeve tona.
Burrat dhe malet kanë qëndruar krah njeri tjetrit. Gjithmonë! Kur shembeshin burrat, barrën e mbanin malet.
Ja, qylafin (plisin) e bardhë të Selam Musait, e vendosi mbi krye mali i Këndrevicës, për të na kujtuar se heroi është ende në këmbë…
E në kthimin tim për në Tiranë, pamja në trotuaret e qytetit më trishtoi. Gra dhe burra me duar të nderura, si të kërkojnë mëshirë. Janë shtuar lypsarët, janë shtuar shumë. S’janë evgjitët ahengxhinj. Jo! Edhe kalaja e Kaninës skuqet nga këto pamje, teksa shikon krenarinë e rrënuar të banorëve të mbetur pa Zot.
Varfëria ka peshë të rëndë. Zërin tim nuk di ku ta shtoj, te ligjërimi lab apo te isoja e këngës për pashain e vrarë! Nuk e di!…
